Een dikke week geleden stonden ze nog aan de Fins-Russische grens. Vrouwen, mannen en kinderen, afkomstig uit landen als Pakistan, Jemen, Syrië, Afghanistan, Somalië en zelfs Marokko. Gehuld in dikke winterjassen, handschoenen en mutsen en bepakt met rugzakken en tassen, arriveerden ze aan de grens. Sommigen waren op de fiets gekomen, anderen ploegden op sneeuwschoenen of gympen door de diepe sneeuw.
Volgens statistieken van de Finse grenswacht hebben vanaf oktober ruim 900 migranten uit derde landen bij een van de negen grensovergangen gepoogd de Russisch-Finse grens over te steken. Vanwege de plotselinge toestroom besloot Finland de 1.340 kilometer lange grens vanaf 30 november voor tenminste twee weken te sluiten, vanwege het „gevaar voor de openbare orde en nationale veiligheid”. Sindsdien is het stil, zo meldt de Finse douane desgevraagd aan NRC.
Vorige maand was dat anders. Dagelijks verschenen tientallen migranten, voornamelijk mannen, aan de Finse grens. Ondanks gebrekkige papieren liet de Russische douane hen door, maar aan Finse zijde werden zij tegengehouden. In één geval kwam het volgens Finse en Russische media tot een opstootje, waarbij ter afschrikking traangas zou zijn ingezet. Hoewel enkelen asiel kregen, moesten tientallen anderen terugkeren naar Rusland.
De plotselinge toestroom van migranten uit derde landen aan de oostgrens baart Helsinki al langer zorgen. Volgens de Finse regering is er van een crisis geen sprake, maar worden de migranten door Moskou ingezet als „illegaal wapen” om het land te „straffen”. Sinds april dit jaar is Finland lid van de NAVO, waardoor de grens die Rusland deelt met het militaire bondgenootschap in één klap flink werd uitgebreid. Premier Petteri Orpo sprak van een „systematische en georganiseerde actie van de Russische autoriteiten” en liet de grensstreek afgelopen maand versterken met prikkeldraad, betonblokken en soldaten. Ook busverbindingen tussen Helsinki en Sint-Petersburg zijn opgeschort.
Estland waarschuwt burgers
Nu de Finse grens gesloten is, vreest Estland het volgende doelwit te worden van Ruslands „hybride oorlog”, aldus de regering. Inderdaad verschenen vorige maand bij de grensovergang in de noordelijke stad Narva, een van de zes grensposten, tientallen migranten. Zij werden volgens de Estse minister van Binnenlandse Zaken Margus Tsahkna allemaal weggestuurd. De groeiende crisis is, aldus Tsahkna, „nog maar eens een bewijs dat Rusland niet alleen in Oekraïne vecht, maar ook een bedreiging vormt voor andere landen”. Afgelopen zaterdag waarschuwde de regering in Tallinn burgers voorlopig niet naar Rusland te reizen, om te voorkomen dat zij bij een plotselinge grenssluiting niet meer terug kunnen. Ook Noorwegen houdt de situatie aan zijn bijna tweehonderd kilometer lange oostgrens met het Hoge Noorden van Rusland, scherp in de gaten.
Het vermoeden van de Finnen en de Esten dat de toestroom van migranten door Moskou wordt gedirigeerd, werd afgelopen maand bevestigd door inwoners van het Russische stadje Kandalaksja, net boven de Russische poolcirkel ten zuiden van Moermansk. In het stadje zouden plotseling groepen migranten zijn verschenen. Een hotelmedewerker vertelde aan een journalist van de Finse krant Helsingin Sanomat, dat agenten van de Russische veiligheidsdienst FSB het transport en verblijf van de migranten regelde. De FSB zou zelfs fietsen hebben verstrekt om de laatste kilometers af te leggen. De Russische wet verbiedt om het gebied lopend te betreden, wat Helsinki noopte tot een ad hoc fietsverbod aan de grens. Een andere medewerker bevestigde tegenover de Noorse nieuwssite The Barents Observer dat „onze diensten” een groep migranten ’s nachts naar de grens hadden gebracht.
Volgens de gelauwerde Russische mensenrechtenactiviste Svetlana Gannoesjkina, oprichter van mensenrechtenorganisatie Memorial en directeur van een Russische organisatie die migranten helpt, zijn Russische consulaten in Afrikaanse en Centraal-Aziatische landen, in Syrië en het Midden-Oosten, actief betrokken bij de handel in, en afgifte van Russische visa aan migranten. „Een Syrische vrouw vertelde dat ze voor ieder gezinslid drieduizend dollar had betaald voor een Russisch visum. Zij komen dus legaal naar Rusland, maar eenmaal in Rusland wordt hun asielaanvraag afgewezen en belanden ze in de illegaliteit”, vertelt Gannoesjkina telefonisch vanuit Moskou. Hoewel zij geen aanwijzingen heeft dat de Russische autoriteiten de migranten actief helpen naar de Finse of Estse grenzen te reizen, sluit zij niet uit dat de FSB, die de grensgebieden controleert, ad hoc assistentie verleent.
Grens Wit-Rusland en Polen
De situatie lijkt sterk op de situatie die ontstond in 2014 en 2015, toen duizenden migranten uit met name Syrië per fiets, bij temperaturen van tientallen graden onder nul in het Arctisch gebied de Noorse grens overstaken. Nadat de Noren de wet wijzigden, stopte de toestroom. De Finse regering liet vorige maand weten douanebeambten de mogelijkheid te willen geven aan de grens een negatieve asielbeslissing af te geven zodat mensen meteen kunnen worden weggestuurd en niet doorreizen naar opvangcentra. De wet moet nog voor de Kerst zijn aangenomen.
Vanaf 2021 creëerden ook de Wit-Russische autoriteiten uit woede over Europese sancties opzettelijk een migratiecrisis aan de grenzen met Litouwen en Polen. Migranten in derde landen werden aangemoedigd naar Minsk te reizen, waar zij door de politie in hotels werden ondergebracht en naar de grens gebracht. Door illegale pushbacks aan Europese zijde kwamen duizenden mensen vast te zitten, waar zij werden mishandeld door zowel Wit-Russische, als Litouwse en Poolse grensbeambten. Sommigen verloren ledematen door de kou, of stierven in bossen.
Aanwijzingen dat Rusland migranten aanmoedigt Russische visa aan te vragen, zegt Gannoesjkina niet te hebben. „De Russische provocatie bestaat erin, dat er bij uitreis niet meer wordt gekeken naar geldige visa. De douane laat mensen zonder visum door, waarna het probleem bij Finland ligt.”
De kille omgang met migranten, die als speelbal heen en weer worden gejaagd, krijgt al jaren veel kritiek van internationale mensenrechtenorganisaties. Welk lot de migranten bij terugkeer in Rusland wacht, is onduidelijk. Eind november meldden Russische media de aanhouding van 150 migranten in Karelië, die met verlopen visa onderweg waren naar de Finse grens. Volgens de Russische krant RBK kunnen zij boetes krijgen en dreigt uitzetting.
Lees ook
deze reportage over de Finse grensstad Savonlinna
Leeslijst
